“Ahimsa paramo dharmah” is slechts de helft van het verhaal. Volgens vele geschriften, zoals de Ramayana en Mahabharata – waar ook de Bhagavad Gita een onderdeel van is – is het gebruik van geweld toegestaan als dit in overeenstemming met dharma is. Zoals de bekende uitspraak luidt: “Dharma himsa tathaiva cha”.
Wat betekent “dharma himsa tathaiva cha”?
“Dharma himsa tathaiva cha” betekent letterlijk “geweld in overeenstemming met dharma is ook dharma.” Deze uitspraak lijkt op het eerste gezicht te suggereren dat geweld op zichzelf gerechtvaardigd kan zijn als het in lijn is met dharma. Dit kan verwarrend zijn, vooral omdat ahimsa, het ideaal van geweldloosheid, in veel hindoeïstische tradities wordt gepromoot als het hoogste morele principe.
De uitspraak betekent echter niet dat geweld zomaar wordt goedgekeurd. In plaats daarvan geeft het aan dat geweld onder bepaalde omstandigheden gerechtvaardigd kan zijn als het nodig is om dharma te beschermen of te herstellen. Dit impliceert dat geweld slechts als laatste redmiddel moet worden beschouwd en alleen wanneer alle andere vreedzame oplossingen zijn uitgeput.
De Bhagavad Gita en de strijd van Kurukshetra
Een van de meest iconische voorbeelden van “dharma himsa tathaiva cha” vinden we in de Bhagavad Gita, een belangrijk deel van de Mahabharata. Dit heilige geschrift bevat een diepgaande dialoog tussen de krijger Arjuna en Krishna, zijn goddelijke gids, vlak voordat de veldslag van Kurukshetra begint.
Arjuna, geconfronteerd met de morele uitdaging van het vechten tegen zijn eigen familieleden en leraren, is verward en aarzelend. Krishna legt uit dat het Arjuna’s dharma, zijn plicht als krijger, is om te strijden voor rechtvaardigheid, zelfs als dat betekent dat hij geweld moet gebruiken. Krishna benadrukt dat dharma contextueel is; wat als juist wordt beschouwd, hangt af van de situatie en de rol die iemand speelt binnen het grotere geheel.
In de Bhagavad Gita leert Krishna dat geweld gerechtvaardigd kan zijn als het noodzakelijk is om de natuurlijke orde en rechtvaardigheid te herstellen. Het is niet het geweld op zich dat wenselijk is, maar de bedoeling om een groter kwaad te voorkomen. Dit benadrukt dat dharma, of rechtvaardigheid, in sommige gevallen geweld kan omvatten als het dient om de kosmische balans te bewaren.
Balans tussen dharma en ahimsa
Het vinden van een balans tussen dharma en ahimsa is complex en vereist een verfijnd begrip van ethiek. Het hindoeïsme leert dat ahimsa altijd de voorkeur heeft. Geweldloosheid is een ideaal dat men altijd moet nastreven. Echter, wanneer het kwaad zo groot is dat het de natuurlijke orde bedreigt, kan geweld als een gerechtvaardigd middel worden beschouwd om dharma te herstellen.
Belangrijke richtlijnen voor het toepassen van geweld zijn:
- Intentie: Handelingen moeten worden uitgevoerd met goede bedoelingen en niet uit haat, wraak of persoonlijke winst. De intentie moet gericht zijn op het grotere goed.
- Proportionaliteit: Het geweld moet proportioneel zijn aan de dreiging of het onrecht dat men probeert te stoppen. Onnodig of buitensporig geweld is nooit gerechtvaardigd.
- Laatste redmiddel: Voordat men geweld overweegt, moeten alle andere vreedzame oplossingen worden geprobeerd. Diplomatie en onderhandelingen moeten altijd de voorkeur krijgen.
- Verantwoordelijkheid: Men moet verantwoordelijkheid nemen voor de gevolgen van hun daden. Dit betekent dat men de schade moet minimaliseren en bereid moet zijn om verantwoording af te leggen voor de gevolgen van hun acties.
In tegenstelling tot de leer van Mahatma Gandhi – die extreme ahimsa (geweldloosheid) centraal stelde en zelfs vond dat de joden zich moesten overgeven aan de nazi’s en vrouwen die verkracht worden niet moeten terugvechten – laat het hindoeïsme ruimte voor geweld wanneer het in dienst staat van dharma. Dit betekent niet dat geweld de eerste keuze moet zijn, integendeel. Het hindoeïsme leert dat ahimsa altijd de voorkeur geniet en dat alle mogelijke vreedzame oplossingen moeten worden overwogen en geprobeerd. Echter, als er sprake is van onrecht kan het gebruik van geweld onvermijdelijk worden.
Dit betekent dat dharma himsa tathaiva cha niet zomaar geweld goedkeurt, maar geweld beschouwt als een laatste middel, alleen gerechtvaardigd wanneer het doel het herstel van dharma is, of dat nu in een individuele situatie is of wanneer zuivere dharma in verval raakt in de wereld. De intentie en de situatie zijn daarbij van cruciaal belang. Geweld wordt slechts als dharmisch beschouwd als het wordt toegepast met zuivere intenties en met het doel om het grotere goed te dienen. Als iemand wordt verkracht, heeft diegene alle recht om zichzelf te verdedigen, ook als daar geweld bij komt kijken. Anders brengt iemand zowel zichzelf himsa (geweld) toe als aan de essentie van dharma.
Relevantie in de moderne wereld
In de moderne tijd zijn de principes van ahimsa en dharma nog steeds relevant, maar de context waarin ze worden toegepast is veranderd. Geweldloosheid blijft de voorkeur genieten in persoonlijke en maatschappelijke conflicten, zoals bij vreedzame protesten of in interpersoonlijke relaties. Toch zien we wereldwijd situaties waarin geweldloosheid niet effectief blijkt te zijn tegen onderdrukkende regimes, terrorisme of ander grootschalig onrecht.
Een duidelijk voorbeeld hiervan is de wereldwijde strijd tegen terrorisme. Ondanks pogingen tot diplomatie en vreedzame oplossingen, worden landen en gemeenschappen soms gedwongen om geweld te gebruiken om de veiligheid van hun burgers te waarborgen en grootschalige rampen te voorkomen. In deze situaties lijkt ahimsa niet altijd een haalbare oplossing.
Het hindoeïsme biedt in dergelijke gevallen een moreel kader. Terwijl ahimsa het eerste streven blijft, kan dharma ons begeleiden wanneer we geconfronteerd worden met moeilijke ethische keuzes. Het vereist een diepgaande reflectie op onze intenties, de gevolgen van onze daden en de impact op anderen. Geweld mag nooit lichtvaardig worden overwogen en moet altijd in dienst staan van een hoger doel: het herstel van rechtvaardigheid en harmonie.
Complexiteit van ethische keuzes
“Dharma himsa tathaiva cha” biedt een waardevol inzicht in de complexiteit van ethische keuzes binnen het hindoeïsme. Het herinnert ons eraan dat ethiek niet altijd zwart-wit is en dat we zorgvuldig moeten afwegen hoe we handelen in verschillende omstandigheden. Hoewel ahimsa het ideaal blijft, erkent het hindoeïsme dat er situaties zijn waarin dharma vereist dat men handelt, zelfs als dat betekent dat men geweld moet gebruiken. De uitdaging ligt in het vinden van een balans tussen deze principes, geleid door wijsheid, compassie en een diep begrip van de situatie.
Door de principes van dharma en ahimsa te begrijpen en toe te passen, kunnen we streven naar een leven dat zowel rechtvaardig als compassievol is. Dit biedt een gids om door de morele uitdagingen van het leven te navigeren, en tegelijkertijd trouw te blijven aan universele waarden van rechtvaardigheid, eerlijkheid en respect voor al het leven. Het is niet altijd makkelijk om de juiste koers te volgen, maar met zorgvuldige overweging en toewijding aan het welzijn van anderen, kunnen we de juiste weg vinden.
In een wereld waarin ethische dilemma’s steeds ingewikkelder worden, kan de tijdloze wijsheid van “dharma himsa tathaiva cha” ons helpen om weloverwogen en verantwoordelijke keuzes te maken. Het herinnert ons eraan dat ethische beslissingen vaak nuanceringen vereisen en dat zelfs binnen de grenzen van geweld, de principes van rechtvaardigheid en medemenselijkheid altijd in acht moeten worden genomen. Door deze wijsheid toe te passen, kunnen we streven naar een rechtvaardigere en meer compassievolle wereld.
Ahimsa blijft de morele kompas, maar dharma biedt ons de flexibiliteit om in uitzonderlijke omstandigheden de juiste keuzes te maken. Zo worden we aangemoedigd om altijd het grotere goed te dienen, zelfs in de meest uitdagende situaties.
Vond je dit artikel waardevol?
Draag jij het delen van dit soort kennis een warm hart toe? Jouw bijdrage is van harte welkom!
Elke donatie helpt ons om de gratis diensten van HindoeDharma.nl mogelijk te maken. Dit omvat kosten voor boeken, webhosting, technische applicaties en meer.
Daarnaast gebruiken we een deel van de bijdragen om boodschappen en warme maaltijden uit te delen aan minderbedeelden, als onderdeel van onze inzet voor karma yoga en maatschappelijke betrokkenheid.
