Dharma is hét centrale begrip waar het hindoeïsme om draait. Het is de essentie van het leven en de basis van ieder individu. Wat voor godsdienst of geloofsleer je ook aanhangt, welke taal je ook spreekt, hoe oud je ook bent; de principes van dharma staan centraal in het leven van ieder mens. Dit universele karakter maakt dharma zo bijzonder. Tegelijkertijd brengt deze vrijheid ook verantwoordelijkheid met zich mee. De verantwoordelijkheid om de regie te nemen over een bewust leven, om een beter mens te worden en het juiste te doen, volgens de richtlijnen van dharma.

De Nirukta (Vedische etymologie) legt dharma ook wel uit als “dhaarayati iti dharmah” of “dhriyate iti dharmah”: “dharma is dat wat gedragen wordt” of “dharma is dat wat draagt”.

Dharma als fundament

Dharma is dus de bodem waarop wij leven en de eigenschappen die wij met ons mee dragen. Het is de kosmische kracht van balans en harmonie, die dit universum in stand houdt. Alles wat bijdraagt aan balans en harmonie is dharma en alles wat niet bijdraagt aan balans en harmonie is geen dharma (adharma). Door te leven volgens de richtlijnen van dharma herstellen we dus de harmonie zowel innerlijk in en met onszelf als uiterlijk in en met de wereld om ons heen. Dat doen we door middel van onze karma (ons handelen/onze activiteiten); in gedachte, woord en daad. Waarden als geweldloosheid, gelijkheid, rechtvaardigheid, eerlijkheid, medeleven en juist handelen komen hier direct uit voort. Dat brengt een grote verantwoordelijkheid en veel discipline met zich mee.

Wij worden gedragen door de kosmische wetmatigheden en dragen zelf menselijke eigenschappen waarmee wij invloed uitoefenen op de wereld om ons heen.

Pragmatische levensleer

Het hindoeïsme draait dus om dharma en dharma kenmerkt zich door harmonieus handelen. Een beter mens worden: ‘Manur bhava,’ zoals de Vedische boodschap luidt. In het hindoeïsme maakt het niet uit hoe je denkt over de hogere werkelijkheid of de manier waarop je deze benadert. Of je je nu wendt tot jezelf middels meditatie of zelfkennis, tot anderen middels liefde en dienstbaarheid of tot een God door gebeden of rituelen; het doel is steeds om los te komen van de materiële zaken en verbinding te maken met iets hogers. Maar tegelijkertijd zijn we gebonden door de materiële wereld waarin we leven. We zijn gebonden om te handelen, karma te verrichten en dus ook voor de gevolgen op te draaien. Daarom is het belangrijk om aandacht te schenken aan ahimsa (Sanskriet: अहिंसा, ahiṃsā, “geweldloosheid”) en karuna (Sanskriet: करुणा, karuṇā, “mededogen”) . Het zijn de hoogste menselijke normen die alleen kunnen worden bereikt door loslaten en onthechting.

Als we geweld niet loslaten, zullen we nooit tot ahimsa komen. Evenzo, als we ons niet onthechten van ons ego, zullen we nooit tot mededogen komen. Zo zien we dat we enerzijds vrij zijn om te handelen en we anderzijds gebonden zijn aan de kosmische wetten.

Twee soorten dharma

Er bestaan twee soorten dharma: samanya dharma (algemene dharma) en vishesha dharma (individuele/specifieke dharma).