Vasant Panchami [Vasanta Pañcamī] wordt gezien als de verschijningsdag van Sarasvati [Sarasvatī], de belichaming van goddelijke kunst, muziek, onderwijs en zuiverheid. Ook wordt op deze dag de lente ingeluid.
Tithi
maagha shukla panchami [māgha śukla pañcamī]
Achtergrond
Zoals meerdere hoogtijdagen heeft ook Vasant Panchami verschillende achtergronden. Het is de verschijningsdag van Sarasvati en een dag die de lente inluidt en waarop de Holika wordt geplant.
Verschijningsdag van Sarasvati
Sarasvati betekent “Zij die richting het absolute stroomt”. In de Hindoegeschriften wordt Zij ook wel beschreven als Vaak, de belichaming van spraak, of Gayatri [Gāyatrī], de Moeder van de Veda’s, of Savitri [Sāvitrī]. Sarasvati is de belichaming van wijsheid, zuiverheid, kunst en studie. Op de dag van Vasant Panchami staan we stil bij Haar bijzondere verschijning. Elk attribuut van Haar verschijning geeft ons iets mee.
Inluiden van de lente
De winter met al haar narigheden en ongemakken is over haar hoogtepunt heen en nu worden de dagen langer en schijnt de zon ook langer. Dat betekent meer licht en warmte, meer groei en bloei. Dit heeft ook weer invloed op onze geest. Het maakt ons vrolijk en we vieren deze mooie periode samen met de natuur. Sommige mensen gaan de natuur in op deze dag en sommige mensen gaan bijvoorbeeld vliegeren. Op deze dag staan de kleuren wit en geel centraal. Wit omdat dit Sarasvati’s Haar aard representeert en geel omdat dit groei en bloei symboliseert.
Op deze dag wordt ook een Holika [Holikā] geplant om het echte lentefeest (Holi) in te luiden, wat over ongeveer 40 dagen plaatsvindt. Tijdens deze 40 dagen bereidt men zich voor op Holi door stil te staan bij de Holi-gedachte en droge en brandbare materialen bij elkaar te zoeken waarmee de Holika op rituele manier zal worden verbrand op de dag van Holika Dahan. Deze rituele verbranding is een symbolische reiniging van negatieve eigenschappen als jaloezie, hebzucht, wraakgevoelens e.d.; het kwaad, waar de heks Holika om bekend stond.
Rituelen
Op de dag van Vasant panchami staat uiteraard de verering van Sarasvati centraal. Dit vereren kan gepaard gaan met vasten. Vasten is een manier om onthechting en onthouding te beoefenen. We passen ons eetpatroon tijdelijk aan door ons te beperken tot voedsel dat reiner is en dus een gunstigere werking heeft op onze geest. Sommige mensen beperken zich zelfs tot puur water en fruit of eten zelfs helemaal niets.
Als rituelen offeren de meeste mensen zuivere spijzen en bloemen. Bij het offeren reciteren we haar mantra herhaaldelijk. De meest gebruikte mantra hierbij is “aum aim sarasvatyai namah” [ॐ aiṃ sarasvatyai namaḥ]. We vereren Sarasvati middels puja [pūjā] en/of havana. Soms wordt ook de eigen japa mala [japa mālā] om of op het beeld van Sarasvati geplaatst voordat we Haar vereren of raken we het beeld even aan met de japa mala nadat we Sarasvati middels het beeld hebben vereerd. Vervolgens doen we mantra jaapa [mantra jāpa] met de mala met meestal de zojuist genoemde mantra.
In de meeste mandirs wordt Vasant Panchami niet gevierd.