Dharma: de essentie van het hindoeïsme

Dharma: het fundament van het leven

Dharma is het belangrijkste begrip in het hindoeïsme. Het is een tijdloos principe dat richting geeft aan het leven en helpt om in balans te blijven: met onszelf, met anderen en met de wereld om ons heen.

धार्यते इति धर्मः। – निरुक्त

dhāryate iti dharmaḥ. – Nirukta

Dat wat draagt, is dharma. – Nirukta

Het woord dharma komt uit het Sanskriet en is afgeleid van de wortel dhr, wat “vasthouden” of “ondersteunen” betekent. In oude teksten wordt dharma omschreven als “dat wat draagt”. Daarmee verwijst dharma naar alles wat het leven op een natuurlijke manier ondersteunt. Daarbij kunnen we denken aan morele waarden en plichten, universele wetten, innerlijke integriteit, en alles wat daartussen zit.

Dharma is dus niet iets wat van buitenaf wordt opgelegd. Het is juist iets wat van binnenuit spreekt. Een bewustzijn dat ons de weg wijst naar een leven in harmonie, waarin handelen, denken en voelen met elkaar in lijn zijn.

Een leven in balans

In het hindoeïsme wordt dharma gezien als de basis van een juist leven. Het gaat over handelen op een manier die het welzijn van het geheel dient. Dus niet alleen ons eigen welzijn, maar ook dat van anderen, de natuur en de samenleving.

Dharma helpt ons bij het maken van keuzes die kloppen. Wanneer we handelen vanuit dharma, leven we in overeenstemming met de natuurlijke orde. Maar wanneer we tegen deze stroom in handelen, verstoort dat juist de balans. Dat noemen we dan adharma, het tegenovergestelde van dharma.

Net zoals een boom stevig moet wortelen in vruchtbare grond om gezond te kunnen groeien, zo vraagt ook het leven om een stevige basis. Die basis is dharma.

Persoonlijke en universele dharma

Dharma kent verschillende lagen. Er is een universele dharma (sanatana dharma) die voor iedereen geldt: eerlijkheid, compassie, geweldloosheid, oprechtheid, zorg voor anderen. Maar er is ook een persoonlijke dharma (svadharma): de unieke weg die past bij iemands aard, omstandigheden en levensfase.

Wat juist is voor de één, hoeft dat niet te zijn voor de ander. Ieder mens draagt een verantwoordelijkheid om te ontdekken wat klopt. Op dat moment, op die plek, met dat hart.

Volgens het hindoeïsme ontdekken we onze dharma niet door regels van buitenaf te volgen, maar juist door naar binnen te keren. Stilte, zelfonderzoek en bewust leven helpen daarbij. Ook omstandigheden, relaties en uitdagingen kunnen richting geven. Het leven zelf wijst vaak de weg.

चोदणालक्षणः अर्थः धर्मः। – ऋषि जैमिनी

codaṇālakṣaṇaḥ arthaḥ dharmaḥ. – Ṛṣi Jaiminī

Dharma zijn regels die als doel hebben te verrijken. – Rishi Jamini

Verbonden met karma

Dharma en karma zijn nauw met elkaar verbonden. Karma verwijst naar de handelingen die we verrichten en de gevolgen daarvan. Dharma gaat over de kwaliteit en intentie van die handelingen. Samen vormen ze de basis van het pad dat we bewandelen.

Volgens het hindoeïsme is elk leven een kans om dichterbij het hoogste te komen (datgene dat voorbij vorm en eigenschappen ligt, de universele levensenergie die door het universum stroomt en alles draaiende houdt). Door bewust te leven en te handelen vanuit dharma, bouwen we aan een toekomst die rust, helderheid en vervulling brengt. Voor onszelf én voor anderen.

धर्म हि निःश्रेयस साधनम्। – रामानुजाचार्य

dharma hi niḥśreyasa sādhanam. – Rāmānujācārya

Dharma is het middel om het hoogste goed te bereiken. – Ramanujacharya

Een tijdloos principe

Oude vedische geschriften en wijzen benadrukken steeds weer de kracht van dharma. Niet als een dogma, maar als een richtinggevend principe dat meebeweegt met de tijd en tegelijk verbonden blijft met het eeuwige.

Zo zegt de Mahabharata (Karna Parva 69.58):

धारणाद्धर्म इत्याहुः धर्मो धारयते प्रजाः।
य स्याद्धारण संयुक्तः स धर्म इति निश्चयः॥

dhāraṇād-dharma ityāhuḥ dharmo dhārayate prajāḥ।
ya syād-dhāraṇa samyuktaḥ sa dharma iti niścayaḥ॥

Het woord dharma is afgeleid van dhāraṇa, wat ondersteuning betekent; Dharma is wat de samenleving ondersteunt. Dat wat de capaciteit heeft om te ondersteunen, is zeker dharma.

En in de Vaisheshika Sutra (1.1.2) staat:

यतोऽभ्युदयनिःश्रेयससिद्धिः स धर्मः।

yato’bhyudayaniḥśreyasasiddhiḥ sa dharmaḥ.

Dharma is dat waaruit welzijn voortkomt en waarmee het hoogste goed wordt bereikt.

Dharma nodigt uit tot een leven van bewustzijn, aandacht en afstemming. Het vraagt niet om perfectie, maar om eerlijkheid en de wil om te groeien.

Wie vanuit dharma leeft, leeft in verbinding met het grotere geheel, en draagt bij aan een wereld van meer harmonie, begrip en innerlijke vrijheid.